Publikacije

U proteklih 10 godina u cilju turističke valorozacije rezervata objavljen je izvestan broj publikacija o prirodnim i društveno-istorijskim vrednostima rezervata.

• Turistička karta Zasavice
• Priča o Valjevcu
• Vladine origami priče sa Bare Zasavice
• Zasavica ogledalo lepote
• Monografija naučnog skupa „Zasavica 2001“
• Venac od lokvanja
• Program podrške rezvoju preduzeća i preduzetništva
• Vodič kroz prirodu u Specijalnom rezervatu prirode Zasavica
• Razvoj metodologije i plana upravljanja turizmom za Specijalni rezervat prirode Zasavica (Srbija)
• Bilbordi
• Pamfleti
• Rifleti
• Prospekti
• Plakati
• Kalendar za 2007.
• Poštanska marka sa prikazom ribe Umbra Krameri
• Vodozemci i gmizavci Specijalnog rezervata prirode Zasavica

Pored ovih publikacija objavljen je veliki broj stručnih tekstova i naučnih radova o rezervatu Zasavica.

Novootkrivene vrste u Zasavici

* Tumač oznaka nalazi se pri dnu strane.

Legenda:
ERL-evropska crvena lista, R-retka vrsta, PRS-prirodna retkost Srbije, VR-vrlo retka Vrsta, R/VR-retka do vrlo retka, PANEND-panonski endem, END- endemska vrsta, GUV-globalno ugrožena vrsta, CR-krajnje ugrožena vrsta, BEND-balkanski endem, E-ugrožena vrsta, WRL-svetska crvena lista, BSEND-balkanski subendem, YUSEND-jugoslovenski subendem, M-vrsta od međunarodnog značaja, BERN-zaštićeno Bernskom konvencijom

Rezultati analize vode u Zasavici

DO SAD NEZABELEŽENO U SRBIJI

Dana 29.05.2007. godine u depresiji pašnjaka Valjevac primećene su dve “ROZE ČAPLJE KAŠIKARE”.

Kasnije je konstatovano da se radi o klasičnoj čaplji kašikari (Platelea leurocodia) koja se hranila račićima u Mediteranskim solanama, od kojih je perje dobilo rozikastu boju, i koja će trajati do prvog narednog mitarenja kada će jedinke ponovo postati bele kao i ranije.

Spisak ptica registrovanih u Rezervatu

Istraživanje faune ptica rezervata sprovodi se punih deset godina. Ozbiljnija i detaljnija istraživanja započinju 2005 god kada počinju i redovni sezonski terenski izlasci a narednog leta počinju i prva prstenovanja ptica. Za dve sezone ukupno je prstenovano oko 1500 ptica.

Pored ozbiljnih naučnih istraživanja ornitolozima amaterima i drugim ljubiteljima prirode rezervat pruža mogućnost bavljenja BIRDWOCH-ingom (posmatranjem ptica). Posmatranje ptica obavlja se na pašnjaku Valjevac koji predstavlja idealan spoj travnatog staništa, plitkih depresija sa vodom a u blizini su trstici sa vodenom površinom Zasavice sa jedne strane a šumski zabrani sa druge strane.

Značlajni nalazi

Za proteklih 10 godina zabeleženi su sledeći značajni nalazi ptica u rezervatu:

1. Platalea leucorodia – čaplja kašikara (sa roze perjem), do sad nezabeleženo u Srbiji
2. Falco peregrinus – sivi soko, retka vrsta pretpostavlja se da se možda i gnezdi u rezervatu
3. Circus macrourus – stepska eja, vrlo retka vrsta u Srbiji
4. Coracias garrulus – zlatovrana, retka vrsta u Srbiji
5. Galvia arcaica – gnjurac, prvi podatak za Mačvu
6. Milvus migrans – mrka lunja, retka vrsta u Srbiji
7. Milvus milvus– riđa lunja
8. Cettia cetti– svilorepi cvrčić prvi

Ukupno je do sad registrovano i utvrđeno sa sugurnošću 182 vrste ptica.

Aktivnosti i projekti

Deo istraživanja usmeren je na program zaštite retkih vrsta gde se postavljaju drvene kućice tipski pravljene za određene vrste ili grupe ptica kako bi im se omogućilo uspešno gnežđenje. Do sad je urađeno i postavljeno ukupno oko 30-ak kućica za gnežđenje malih ptica pevačica, zatim sova i grabljivica.

Uz pomoć ambasade Kraljevine Holandije ostvaren je projekat izgradnje zaštitnog kanala na pašnjaku Valjevac tj. Kanal u dužini od 1000 m koji će stvoriti apsolutno zaštićeno mesto za miran život ptica bez ikakvog prisustva stoke i ljudi a na ovom delu izgradićemo specijalnu osmatračnicu za BIRDWOCH-ing.

Pregled krajnje ugroženih taksona u flori Srbije koji naseljavaju Specijalni rezervat prirode Zasavica

U toku istraživanja akvatičnih makrofita u rezervatu konstatovano je do sad ukupno 45 taksona. Među makrofitama u rezervatu dominiraju široko rasprostranjene – kosmopolitske vrste koje čine preko 90% sastava makrofita. Od ukupnog diverziteta rezervata značajno je prisustvo retkih i ugroženih taksona.

Za protekli period istraživanja na prostoru rezervata konstatovane su sledeće krajnje ugrožene vrste u flori Srbiji:

Hippuris vulgaris. L. – borak, mačiji rep, vodeni konjski rep

Hippuris vulgaris. L. (Fam.Hippuridacrae) je vodena, višegodišnja biljka, do polovine potopljena u vodu. Za podlogu je pričvršćena rizomom koji može biti do 190 cm dužine. Stabljika je uspravna, čvrsta, cilindrično-člankovita, visine do 45 (a retko do 120) cm. Listovi su linearni ili linearno – lancetasti, celi pršljenasto raspoređeni. Donji submersni listovi su mrki okrenuti nadole, srednji – tanji horizontalni, a gornji – čvrsti, svetlo zeleni, usmereni nagore. Cvetovi su sitni, sedeći, smešteni u pazuhu lista, a plod je zelena jajasta orašica.

Stanište ove vrste su stajaće i sporotekuće eutrofne vode, mala jezera, močvare, peskovite i glinovite rečne obale i proređeni tršćaci. Areal vrste zahvata arktičke, borealne i umerene oblasti Evrope (do Islanda i severne Norveške), Grenlanda, zapadne Azije i Severne Amerike, antarktički deo Južne Amerike i Australije.

Na Balkanskom poluostrvu ograničeno je i disjunktno rasprostranjena. Taksonski i fitogeografski značaj vrste je u tome što je jedini predstavnik oligotipskog cirkumholoarktičkog roda Hippuris u Evropi, koji obuhvata još dve vrste H.montana i H.tetraphylla. Relikt je hidrofitne flore. Nalazišta u Srbiji su na južnoj granici areala vrste u Evropi, a od ukupno 8 poznatih lokaliteta (u Srbiji) sa polovine je u poslednjih 50 godina ova ova vrsta iščezla. Na području Zasavice prve podatke o ovoj vrsti objavio je Jurišic, Ž. (1911) da bi ekipe Zavoda za zaštitu prirode Srbije potvrdile njeno prisustvo 1997 / 98. godine kod Banovog Polja. Ova vrsta prema IUCN kategoriji za područje Srbije ima status krajnje ugroženog taksona (CR-Srb,B/2c), dok za područje Srbije prema istoj kategorizaciji ima status ugrožene vrste (EN-Yu, B/2c).

Hottonia palustris – rebratica, vodena jagorčevina, žablji ljiljan

Hottonia palustris (Fam.Primulaceae) je višegodišnja, vodena biljka sa puzećim korenom. Stabljika je visine do 90 cm, pri osnovi razgranata, lebdi u vodi, valjkasta je i pršljenasta. Sa pršljenova polaze brojni, dugi, beli adventivni korenčići pokriveni belim čekinjastim i crvenkastim žlezdastim dlakama i perasto deljeni listovi koji podsećaju na češljeve. Listovi su nežni, spiralno raspoređeni, jedno do dvostruko perasti. Režnjevi su linearni, potopljeni i plivajući. Cvast je terminalna, grozdasta od 3 do 9 cvetnih pršljenova iznad vode. Cvetovi su beli, ređe svetlo-ružičasti, u pazuhu brakteja koje su iste dužine kao i cvetna peteljka. Čašica je iste dužine kao i cev krunice, duboko linearno režnjevita. Krunica je tanjirasto proširena, sa žutim ždrelom. Plod je mnogosemena čaura kraća od čašice, a semenka je mrko-crne boje.

Naseljava sporotekuće ili stajaće vode (kanali, bare i močvare) gde gradi monotipsku zajednicu Hottonietum palustris ili ulazi u zajednicu sa Lemnom. Ulazi u sastav močvarne vegetacije u okviru šuma iz klase Alnetea glutinosae. Zahteva senovita, vodeno pokrivena, vlažna ili muljevita staništa. Indikatorska je vrsta za mezotrofne vode.

Areal ove vrste je srednja Evropa od obale Atlantika u Francuskoj i Britanskih ostrva do Urala i Kavkaza. Severna granica areala ide do južnih delova Skandinavskog poluostrva i Finske, a južna do Apeninskog i Balkanskog poluostrva. Najjužniji, a istovremeno i krajnji disjunktni areal nalazi se u severo-zapadnom delu Male Azije.

Na Balkanskom poluostrvu je krajnje sporadično rasprostranjena u zapadnim (Slovenija, Hrvatska) centralnim (Srbija) i istočnim delovima Balkana. Za proteklih pedeset godina, u Srbiji je ukupna brojnost ove vrste procenjena na nešto više od 1000 reproduktivno sposobnih primeraka. Novozabeležena nalazišta ove vrste nam ne ukazuju na njeno dalje širenje, u stvari ova vrsta se nalazi u fazi povlačenja. Za područje Zasavice na lokalitetu Šumareva ćuprija ova vrsta broji do 100 reproduktivno sposobnih jedinki. Taksonomski i fitogeografski značaj biljke rebratice je pripadnost oligotipskom rodu Hottonia koji obuhvata vikarnu severnoameričku vrstu H. inflata. Ove udaljene filogenetske veze ukazuju na reliktnost vrste, odnosno na njenu pripadnost arkto-tercijarnom akvatičnom flornom elementu. Status vrste prema IUCN kategoriji za područje Srbije je krajnje ugroženi takson (CR-Srb, B/2ac), dok za područje Srbije ima određen status krajnje ugroženi takson (CR-Yu, B/2ac).

Ranunculus lingua L. – jezičasti ljutic, kaljužarka

Ranunculus lingua L. (Fam.Ranunculaceae) je višegodišnja biljka sa debelim, šupljim rizomom i žiličastim korenom. Obrazuje stolone duge do 80 cm. Stabljika je visine 50-150 cm, snažna, uspravna, šuplja i u gornjem delu jako granata, gola ili sa proređenim dlakama. Svi listovi su uzano do linearno lancetasti sa kratkom lisnom drškom, dugi 10-20 cm, šiljati, celog oboda, donji ponekad nazubljeni, sivo-zeleni. Cvet je 3-4 cm širine, zlatno-žute boje. Plod je jajast, bočno spljošten, obrubljen. Kljun ploda je širok, savijen, go ili rede dlakav. Raste na vlažnim mestima: ivice bara i močvara, zabareni tereni i tresetišta do 1200 m.n.v. Uvek nastanjuje periferne delove zajednice Scirpo-Phragmitetum gde dubina vode ne prelazi 50 cm, a koji tokom leta presuši.

Areal je skoro čitava Evropa izuzev krajnjeg juga i severa. Zapadna granica areala je u atlanskom delu Evrope (Irska, Engleska, Francuska), severna u borealnom delu Skandinavskog poluostrva i zapadnog Sibira, južna na Siciliji, a istočna u zapadnoj Mongoliji.

Taksonomski i fitogeografski značaj u flori Srbije je u tome što pripada sekciji Flammula i seriji Lingua koja obuhvata samo još vrstu R.amurensis rasprostranjenu na Dalekom istoku. Lako se razlikuje od ostalih predstavnika sekcije Flamula i roda Ranunculus po dugačkim, celim, lancetastim sedećim listovima i krupnim cvetovima do 4 cm u prečniku. Odlikuje se izolovanim položajem u sistemu roda Ranunculus filogenetskim vezama sa vikarnim srodnikom u istočnoj Aziji, što ukazuje na njenu reliktnost tj. pripadnost elementima arkto-tercijarne hidrofitne flore.

Sva staništa u Srbiji se nalaze na južnoj granici areala u Evropi. Lokaliteti jezičastog ljutića u Srbiji uglavnom su vezani za područje Vojvodine a samo par lokaliteta su na području istočne i jugoistočne Srbije. Prve podatke o nalazu ove vrste u Zasavici nalazimo u radu Jurišic, Ž. (1911) da bi 1996 / 97. godine ekipa Zavoda za zaštitu prirode Srbije potvrdila prisustvo ove vrste na nekolio lokaliteta duž rezervata. Subpopulacija u slivu Zasavice je mala, nastanjuje površinu od 100 m², a broj primeraka je ograničen na 530, od kojih je oko 1/2 individua u fazi cvetanja. Prema IUCN kategoriji ova vrsta za područje Srbije ima određen status krajnje ugroženi takson (CR-Srb, B/2ac+3ab) a za područje Srbije ima status ugroženog taksona (EN-Yu B/2ac+3ab E).

Aldrovanda vesiculosa L.
NIJE IŠČEZLA IZ SRBIJE NEGO ŽIVI U ZASAVICI

Tokom jesenjih istraživanja rezervata Zasavica, u plavnoj zoni Valjevca pronađena je vrsta Aldrovanda vesiculosa L za koju se smatralo da je iščezla u Srbiji, tako da je Zasavica sad jedino stanište ove vrste u Srbiji.

Porodica Droseraceae u Srbiji prisutna je sa dva roda Drosera koji naseljava sfagnu-mske tresave visokih planina i rod Aldrovanda.Zajedno sa rodom Utricularia (mešinki) pri-pada karnivornim hidrofitnim vrstama Evrope.Ovo je monotipski rod i jedini predstavnik vo-denih biljaka u okviru insektivorne familije Droseraceae.

Aldrovanda je reliktna vrsta poreklom iz terciara,koja naseljava pretežno tople stajaće vode tropskog pojasa.Disjunktno je rasprostranjena u paleoa-rktičkoj, paleotropskoj i australijskoj oblasti, što znači da nema celovitu pokrovnost područja,već se sporadično pojavljuje. Nalazi se na Evropskoj crvenoj listi flore.Ovo je submerzno-flotantna karnivorna biljka koja pliva ispod površine vode, u stajaćim i sporotekućim plitkim vodama bogate vegetaciom. Prezimljava kao cela biljka ili u vodu pupoljaka-turiona.

U mnogim zemljama Evrope je nestala. Prve podatke o prisustvu aldrovande navodi Josif Pančić 1884 god. za okol Beograda-Makiš, zatim Jurišić 1889 za Veliko i Malo okno, poslednji put zabeležena 1977 god na Obedskoj bari. Već preko 30 godina aldrovanda nije zabeležena u Srbiji svrstana je u grupu iščezlih vrsta.Razlog njenog iščezavanja je isuši-vanje bara i močvara, zatim masovno zarastanje i širenje trsti-ka tj. smanjenje vodenog ogledala (kao kod Obedske bare).

Aldrovanda je višegodišnja slobodno plivajuća biljka bez korena sa dužinom do 30 cm.Listovi pršljenasto raspoređeni koji se na vrhu završavaju sa 4-6 bodljikavih izraštaja koji okružuju lisku sastavljenu od dva poluluptasta dela koja se zaklapaju duž glavnog nerva.

Fam. Umbridae i Gen. umbra

Crnke su male ribe, nastanjuju sporotekuće i stajaće vode Evroazije i Severne Amerike. Uglavnom su vezane za muljevito dno. Karakteriše ih leđno peraje smešteno daleko nazad, blizu repa, neupadljiva kljunasta grbica i okruglasta grudna peraja, duboko podvučena, blizu ždrela. Mresti se u proleće. Porodica Umbridae ima tri roda i pet vrsta od kojih u Evropi žive dve vrste – autohtona Umbra krameri i introdukovana Umbra pygmaea. U Srbiji živi samo Umbra krameri.

Zubi se nalaze i na nepčanim kostima i na vomeru, a na vilicama su postavljeni u nekoliko nizova. Pored evropske vrste u ovaj rod spadaju i Umbra limi i Umbra pygmaea. Vrste Umbra lini (Kirtland,1841) i Umbra pigmea (Dy Kay, 1842) rasprostranjene su u centralnim i istočnim delovima Severne Amerike.

Biološke karakteristike vrste

Glava je velika, bočni deo glave i škržni poklopci prekriveni su krljuštima. Oči su krupne, bliže špicu glave. Umbra može da naraste od 13 do 15 cm (mužjaci su sitniji), a masa ribe ne prelazi 30 grama. Krljušti su krupne, bez izraženog centra i radijalnih kanalića. Telo je crvenkastosmeđe boje. Po glavi i bokovima se uočavaju nepravilno razbacane tamne pege. Duž gornje polovine tela proteže se svetložuta pruga. Usta su relativno mala a rilo kratko. Zubi su slabo razvijeni. Ima sposobnost da koristi atmosferski kiseonik tako da u nepovoljnim uslovima može izdržati preko 10 sati bez vode. živi u manjim jatima oko 5- 6 jedinki. Može po više sati da lebdi bez pomeranja pod uglom od 60-70% sa glavom okrenutom nadole i tako čeka da joj se plen približi.

Ishrana i razmnožavanje

Hrani se larvama insekata, račićima, mekušcima, a ponekad i ribom. Napada plen iz zasede, slično štuci.

Polnu zrelost dostiže nakon 2 godine, pri dužini od 6 do 8 cm. Mresti se u proleće, noću ili u jutarnjim satima, pri temperaturi vode 12-18°C, u delovima sa gustom vegetacijom. ženka u gnezdu na dnu položi od 75 do 2700 jaja koje brižno čuva. Razviće in-ovo traje 4-5 dana.

Biotop i areal

Nastanjuju močvarne i zabarene, vegetaciom bogate delove voda zamuljenog dna. Odgovara joj bentopelagium sa sledećim karakteristikama vode: pH 6,0 – 6,5; dH 5,0; t°aq = 5 – 24°C. Pri opasnosti od isušivanja ukopava se u mulj.

Naseljava sliv Dunava i Dnjepra tj. jugoistočni deo Evrope ( Blatno i Nižidersko jezero, donji tok Dnjepra, deo Mađarske, Češke i Slovačke. U okruženju postoje podaci za prisustvo umbre u Hrvatskoj, na Muri. Za područje Srbije prema ranijim podacima umbra se nalazila u slivu Dunava, dolini Mlave, Peka i donje Tise. Prve podatke o prisustvu umbre u Srbiji dao je Josif Pančić (1860) za Negotinsko blato a drugi nalaz mrgude beleži Medić (1896) u plavnoj zoni reke Save kod Surčina. Danas mrguda u Srbiji živi jedino u vodotoku Zasavica koji je 1997. god proglašen za Specijalni rezervat prirode kao dobro od izuzetnog značaja za Republiku.

Zaštita vrste

U celoj Evropi umbra ima status ugrožene vrste i pod najstrožijim je režimom zaštite (EN). Na listi je zaštićenih vrsta Uredbom Bernske konvencije Apendix I – Annex I. Na području Srbije Umbra krameri trajno je zaštićena kao prirodna retkost Srbije prema Uredbi o zaštiti prirodnih retkosti (Sl. Glasnik R.Srbije br.50 od 09.07 1993).

Aktivnosti dabra

Dabrova brana dužine 30-ak metara, visine 1,8 m (0,8m van vode) nalazi se na ušću pritoke Batar u Zasavicu, na potesu Crkvine-Bakreni Batar, u k.o. Radenković. Tokom 2007 god. dabar je podigao još 3 brane tako da ih sad ima ukupno 4, od kojih je najduža brana 50 m, u koju je ugrađeno 30 m³ drveta.